Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB), toplumsal/sosyal etkileşimde ve iletişimde yetersizlikler ile davranış, ilgi ve etkinliklerde sınırlı, basmakalıp ve yineleyici örüntülerle ve toplumsal etkileşim, toplumsal iletişimde kullanılan dil ya da sembolik/imgesel oyun becerilerinin en az birinde 3 yaşından önce gecikmelerin ya da olağandışı bir işlevselliğin olması ile karakterize nöro-gelişimsel bir bozukluktur.

Tablo 1’de Amerikan Psikiyatri Birliği, Psikiyatride Hastalıkların Tanımlanması ve Sınıflandırılması Elkitabı, Beşinci Baskı’sında (DSM-V, 2014), OSB’nin tanı kriterleri sunulmuştur.

Tablo 1. DSM-V (2014) yer alan tanı kriterleri

DSM V’te, OSB’den etkilenme/destek düzeyi üç farklı derecede belirtilmektedir. Bu düzeyler Tablo 2’de ifade edilmiştir.

Tablo 2. DSM-V’e göre OSB’den Etkilenme/Destek Düzeyleri

Aşağıda Otizm Spektrum Bozukluğuna ilişkin genel özellikler yer almaktadır. Bu özelliklerin her biri tümüyle bir çocukta olmayabilir ya da her çocukta özelliğin süresi, biçimi veya etkisi farklı olabilir.

Otizm Spektrum Bozukluğu Gösteren Çocukların Genel Özellikleri 

Sosyal Etkileşim ve İletişim Alanı

• Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocuklarda göz kontağı kurmaktan kaçınma davranışı gözlemlenebilir. Göz kontağı kurduğunuz da bakışını başka tarafa çevirebilir. 
• OSB olan çocuklarda taklit becerilerinde yetersizlik gözlemlenebilir. Oyun ya da öğrenme etkinlikleri sırasında diğer insanları taklit etmesi gerektiğinde yapamayabilir. Bu nedenle yetişkinin çocuğun gereksinimi doğrultusunda ipuçlarını kullanabilmesi gerekebilir.
• OSB olan çocukların ilgisiz, çekingen, içe kapanık olması gözlemlenebilir. Grup etkinliklerinde yalnız çalışmayı tercih edebilir, arkadaşlarından kaçınabilir.
• OSB olan çocukların uygun olmayan şekilde gülme, kıkırdama davranışları gözlemlenebilir. Örneğin, hikaye okuma etkinliği gibi sessizliğin gerektiği bir etkinlik anında aniden gülme ya da kıkırdama davranışı gösterebilir. 
• OSB olan çocuklarda oyuncak ve nesneleri uygun olmayan şekilde kullanma gözlemlenebilir. Serbest zaman etkinliği sırasında arabayı sürmek yerine tekerleklerini çevirebilir. 
• OSB olan çocukların rutinlerine bağlı olduğu, aniden değişen rutinlerin rahatsız olmalarına neden olduğu gözlemlenebilir. Örneğin; her gün beslenme etkinliği aynı yer, aynı saatte iken, bir gün yerinin ya da saatinin değişmesi durumunda huzursuzlaşabilir.
• OSB olan çocukların nesneleri sıraya dizme, düzenleme, sırası bozulduğunda rahatsız olma gibi davranışlar sergiledikleri gözlemlenebilir. Örneğin, oynadığı yapboz parçalarını belli bir örüntüde sıraya dizebilir. Bu sırayı bozduğunuzda problem davranış sergileyebilir.  
• OSB olan çocukların sözcükleri tekrar etmeleri (ekolali) gözlemlenebilir. Belli başlı sözcükleri bağlama uygun olmaksızın tekrar edebilir.
• OSB olan çocukların basit yönergelere uygun olmayan tepkiler vermeleri gözlemlenebilir. Otur denildiğinde duymamış gibi yürüyerek gidebilir. 
• OSB olan çocukların elde etmek istediği şey için istekte bulunmamaları gözlemlenebilir. Örneğin, susadığında su istemeyebilir. 
• OSB olan çocuklar iletişime tepkide bulunmayabilir. Örneğin; adı söylendiğinde tepkisiz kalabilir, başını ve bakışlarını başka yöne çevirebilir.
• OSB olan çocuklar zamirleri uygun olmayan biçimde kullanabilir. Örneğin, kendisinden “ismiyle” ya da “sen” olarak söz edebilir.
• OSB olan çocuklar kısa hikaye ya da bir durumla ilgili sorulara uygun olmayan cevaplar verebilir. Örneğin, Türkçe dil etkinliğinde okuduğunuz hikayedeki kahramanın adını sorduğunuzda kahramanın adı yerine bir nesnenin adını söyleyebilir.
• OSB olan çocuklarda tek düze duygudan yoksun ya da bozuk ses tonuyla konuşma gözlemlenebilir. Konuşurken robotik bir ses tonuyla, tonlama yapmadan konuşabilir.

Sınırlı Tekrarlayıcı Davranışlar ve İlgi Alanları

• OSB olan çocuklarda bazı yiyecekleri yememe gözlemlenebilir. Beslenme zamanında bazı yiyecekleri yemeyi reddedebilir. 
• OSB olan çocuklarda yenilemeyen nesneleri tatma davranışı gözlemlenebilir. Örneğin, oyuncakları, kalemleri emebilir, yemeye çalışabilir. 
• OSB olan çocuklarda tekrarlayıcı koklama davranışı gözlemlenebilir. Örneğin, nesneleri ya da insan eli, saçını koklayabilir.
• OSB olan çocuklarda tekrarlayıcı dönme davranışı gözlemlenebilir. Kendi etrafında ya da daireler çizerek dönme davranışı sergileyebilir.
• OSB olan çocuklarda döndürülmek üzere tasarlanmamış nesneleri döndürme davranışı gözlemlenebilir. Örneğin, tabak, fincan ya da bardak gibi nesneleri döndürebilir.
• OSB olan çocuklarda ani hareketler gözlemlenebilir. Bir yerden bir yere hareket edeceği zaman fırlayarak aniden hareket edebilir.
• OSB olan çocuklar kendini uyarıcı davranışlar sergileyebilir. Örneğin, çok tiz ya da farklı sesleri kendini uyarmak için çıkarabilir (iiii-iii gibi)
• OSB olan çocuklarda öne arkaya sallanma davranışı gözlemlenebilir. Örneğin, sandalyesinde otururken ya da ayaktayken öne ve arkaya doğru sallanma davranışı gösterebilir.
• Otizm Spektrum Bozukluğu olan çocukların erken tanılanması ve erken müdahale hizmetlerinden yararlanması oldukça önemlidir. Her ne kadar Otizm Spektrum Bozukluğunun belirtileri erken dönemde ortaya çıkabilse de, tanılama ve müdahale hizmetlerinden yararlanamayan çocuklar için ebeveynlerin çok önemli bir rolünün olduğu unutulmamalıdır.  

Kaynakça

Amerikan Psikiyatri Birliği. (2014). DSM-5 Tanı Ölçütleri (Çev. Köroğlu, E.). Ankara: HYB Yayıncılık.
Diken, İ. (2019). Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB) Olan Öğrenciler. İçinde İ.H. Diken (Ed.). Özel Eğitime Gereksimi Olan Öğrenciler ve Özel Eğitim. Ankara: Pegem Akademi.
Gilliam, J.E. (2011). Gilliam Otistik Bozukluk Derecelendirme Ölçeği-2-Türkçe Versiyonu (Çev. Diken, İ; Ardıç, A.; Diken, Ö.). Ankara: Maya Akademi.